آموزش و ساخت کاشی هفت رنگ

مقدمه

کاشی هفت رنگ یکی از هنرهای سنتی و زیبا ایران است که در ساخت و طراحی آن از رنگ‌های متنوع و تکنیک های خاص استفاده می‌شود. این هنر قدمتی چند صدساله دارد و در معماری و هنرهای تزئینی کاربرد فراوانی دارد . آموزش و ساخت کاشی هفت رنگ دارای اهمیت زیادی می باشد که در مجموعه کاشی زرین نقش سرام در حال انجام می باشد . کاشی‌های هفت رنگ با طرح‌های متنوع، نقش‌های مذهبی، فرهنگی و هنری را در مکان‌های تاریخی، مسجدها، حمام‌ها و منازل ایرانی زینت می‌دهند.

تاریخچه

کاشی هفت رنگ، که در زبان پارسی به آن “هفت‌رنگ” یا “هفت‌رنگ کاری” گفته می‌شود، در دوره‌های مختلف تاریخی ایران توسعه یافته است. در دوران سلجوقیان، مغولان و تیموریان، ساخت کاشی‌های رنگارنگ با تکنیک‌های متفاوت رواج داشت. این نوع کاشی‌ها نماد فرهنگ، هنر و اعتقادات مردم آن زمان بودند.

ابتدائاً، نقوش کاشی‌های هفت رنگ از نقوش مذهبی، نمادهای هستی‌شناسی و طرح‌های هندسی تشکیل می‌شد که هر رنگ و نقشه دارای معنای خاص خود بود.

مواد و ابزار لازم

مواد اولیه

• خاک رس: پایه اصلی برای ساخت کاشی‌ها، باید نرم، قابل انعطاف و بدون ناخالصی باشد.
• رنگ‌های معدنی: رنگ‌های مورد استفاده از مواد معدنی طبیعی مانند اکسیدهای فلزی (مس، آهن، کبالت، منگنز، روی و غیره) تهیه می‌شود.
• موارد افزودنی: برای تثبیت رنگ، استفاده از مواد کمکی مانند پودر سرب، سرباره و سایر مواد شیمیایی در صورت نیاز.

ابزارها

• قالب‌های کاشی: به صورت قالب‌های چوبی یا فلزی برای شکل‌گیری کاشی‌.
• ابزارهای دستی: اسکوی، کاردک، قلم، میخ، و ابزارهای مخصوص برای طراحی.
• کوره پخت: برای پخت نهایی کاشی‌ها در دماهای بالا (معمولاً بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد).
• دستگاه لعاب‌کاری: برای افزودن لعاب نهایی روی کاشی قبل از پخت.

مراحل ساخت

۱. طراحی اولیه و مدل‌سازی

در این مرحله، ابتدا طراحی نقشه‌ها و نقش‌های موردنظر روی کاغذ یا نرم‌افزارهای طراحی انجام می‌شود. معمولاً نقوش هندسی، خطی، اسلیمی یا مذهبی استفاده می‌شود. سپس، مدل سه‌بعدی یا قالب بر اساس طرح ساخته می‌شود.

۲. تهیه خاک و قالب‌گیری

خاک رس را پس از مخلوط کردن با آب، نرم کرده و به شکل دلخواه قالب‌گیری می‌کنند. این قالب‌ها ممکن است دستی یا ماشینی باشند.

۳. طراحی نقوش

نقوش بر روی کاشی‌های خام با استفاده از قلم‌موهای نازک و رنگ‌های معدنی بر روی سطح خام کاشی تر طراحی می‌شود. در بعضی موارد، نقش‌ها قبل از پخت بر روی کاشی کشیده می‌شود.

۴. لعاب‌دهی و رنگ‌آمیزی

پس از خشک شدن، کاشی‌ها لعاب‌کاری می‌شوند. لعاب، یک لایه شفاف یا رنگی است که سطح کاشی را می‌پوشاند و نقش‌ها را محفوظ نگه می‌دارد.

۵. پخت نهایی

کاشی‌ها در کوره‌های مخصوص در دماهای بالا پخته می‌شوند. این مرحله باعث تثبیت رنگ‌ها، سخت شدن کاشی و ایجاد مقاومت در برابر عوامل محیطی می‌شود.

تکنیک‌ها و نکات مهم

• استفاده از رنگ‌های معدنی طبیعی برای پایداری و عدم تغییر رنگ در طول زمان.
• دقت در طراحی و کشیدن نقش‌ها برای جلوگیری از اشتباهات در حین پخت.
• کنترل دما و زمان پخت برای حصول نتیجه مطلوب و جلوگیری از ترک خوردن یا تغییر رنگ.
• استفاده از لعاب‌های مخصوص و هم‌زمان با پخت برای حفاظت نقش و زیبایی ظاهری.

نگهداری و کاربرد

کاشی‌های هفت رنگ باید در جای خشک، بدون نور مستقیم آفتاب و در دمای کنترل شده نگهداری شوند تا رنگ‌ها و زیبایی‌شان حفظ بماند. این کاشی‌ها در ساخت دیوارهای داخلی و خارجی، آینه‌کاری، تزیین جداول و نماسازی‌های سنتی کاربرد دارند.

نتیجه‌گیری

کاشی هفت رنگ، یک هنر ارزشمند ایرانی است که نیازمند مهارت، صبر، توجه به جزئیات و استفاده از مواد طبیعی است. آموزش و ساخت کاشی هفت رنگ و تمرین مداوم منجر به خلق آثار هنری با ارزش و ماندگار می‌شود. این هنر، نماد فرهنگ و هویت ایرانی است و حفظ و انتقال آن به نسل‌های آینده اهمیت زیادی دارد.